Onmogelijk

‘Helpt hulp niet?’
Het is niet alleen een moeilijke vraag; het is een onmogelijke vraag.
Het rapport waar ik het eerder over had (voor de nieuwkomers: ‘Reframing the Aid Debate: Why aid isn’t working and how it should be changed’ van Lindsay Whitfield, voor het Danish Institute for International Studies, DIIS 2009), concludeert onder andere dat het belangrijk is in de discussie over het nut van DE hulp meer specifiek aan te geven over welke hulp het precies gaat en met welk doel die gegeven wordt. Zo kan het nut ook beter gemeten worden.

Wat zegt William Easterly, een bekend criticus die ook in dit rapport wordt besproken, bijvoorbeeld?
‘Het westen heeft miljarden aan hulp gegeven de laatste 50 jaar, maar is er nog steeds niet in geslaagd om medicijnen van 12 cent bij kinderen te krijgen om de helft van alle malariadoden te voorkomen; om muskietennetten van 4 dollar per stuk bij arme families te krijgen; om elke nieuwe moeder drie dollar te geven om een kindersterfte van vijf miljoen per jaar te voorkomen.
Andere pogingen van het westen, zoals het bevorderen van snelle economische groei of eerlijk en democratisch bestuur, zijn zo mogelijk nog minder succesvol verlopen. Het bewijs: ondanks de miljarden die gespendeerd zijn aan Afrika is het gemiddelde Afrikaanse land even arm als 50 jaar geleden, en de hulp lijkt te resulteren in slechter bestuur.’

Easterly geeft ook een verklaring:
‘De twee kernelementen die nodig zijn om hulp te laten werken, en waarvan de afwezigheid fataal is geweest voor de effectiviteit ervan in het verleden, zijn feedback en verantwoording.
Consumenten in het westen laten bedrijven weten dat een product goed is door het te kopen, of dat het waardeloos is door het te laten staan of terug te brengen naar de winkel. Kiezers vertellen hun politicus dat ‘de publieke service waardeloos is’, en de politicus probeert het probleem op te lossen. Wanneer dat niet lukt kan hij zijn positie verliezen; als het goed gaat wordt hij herkozen.
Binnen de hulpverlening zijn veel organisaties bezig met veel verschillende doelen, die van veel andere factoren afhangen. Niemand lijkt rechtstreeks verantwoordelijk voor degenen die uiteindelijk geholpen zouden moeten worden – de armen. Zonder die verantwoordelijkheid lijkt er weinig motivatie te zijn om uit te vinden wat hen helpt.’

Zijn advies:
‘Het is tijd om deze tragedie voor ‘s werelds armsten te beëindigen. Om uit te vinden hoe DIE meer feedback kunnen geven aan organisaties die verantwoording over de resultaten van hun werk willen afleggen, over wat ZIJ weten en wat ZIJ het meest nodig hebben.’

Mijn collega-vrijwilliger is een paar maanden eerder in de school begonnen als ik. Hij is zeer goed geschoold en ijverig, en heeft de eerste tijd keihard gewerkt aan het ontwerpen van een nieuw curriculum voor iets in Verpleegkunde. Na een paar maanden, en na zijn herhaalde verzoeken om informatie aan de staf, dook één van hen een vergelijkbaar curriculum op uit een stoffig laatje. Dat was een jaar of twee geleden gemaakt door wat stafleden in samenwerking met een instituut in Ghana. Vier mensen zijn er zelfs diverse keren voor naar Ghana geweest, waarschijnlijk op kosten van een goedbedoelende donor.
Onbegrijpelijk dat zo’n document dan in een la verdwijnt, nog onbegrijpelijker dat niemand er ooit meer naar vraagt, en schandalig dat ondanks het feit dat iedereen wist waar mijn collega mee bezig was, iedereen hier zijn mond hield.

Een bekende hulporganisatie heeft, zoals ik al eerder schreef, vanaf het einde van de oorlog vijf jaar in Magburaka Government Hospital gewerkt, en bij vertrek van alles achtergelaten: ambulances, verpleegmiddelen, en een apotheek gevuld met medicijnen bijvoorbeeld. De ambulances stonden twee jaar later buiten met betrekkelijk kleine mankementen weg te roesten, op de afdelingen was nog niet eens een thermometer te vinden, en de medicijnvoorraad is door de toenmalige Geneesheer Directeur direct in beslag genomen om er zijn privékliniek in het centrum van Magburaka mee te beginnen.

Tja, leuker kan ik het even niet maken.

Het beleid van de regering van landen die veel hulp ontvangen is veel meer gericht op mogelijke donoren voor allerlei projecten, dan op politieke maatregelen die het land in zijn geheel verder helpen. Voor optimaal resultaat wil men het de donoren daarvoor naar de zin maken. Het gevolg is vaak voorstellen voor projecten die behoorlijk gericht zijn op wat de donor zegt te willen, een matige of in het geheel geen ontwikkeling, een enorme corruptie, en een verwaarloosde bevolking die in navolging van hun bestuur ook probeert de zakken zo makkelijk mogelijk te vullen en slechts op zichzelf gefocussed is.

Toen ik zaterdag op het strand was, kwam er een jong meisje naar me toe. Of ik pinda’s wilde kopen. Ik had net een heerlijke groundnutsauce van Moses achter de kiezen, dus ik hoefde niet. Toen ze door liep zag ik dat één van haar slippers kapot was. Ik ben haar achterna gelopen en heb haar 2.000 Leones gegeven, waar ze erg blij mee was.
Maandag deed ik op het strand een biertje na mijn werk. Hetzelfde meisje kwam er weer aan, en groette me met: ‘Hi my good friend!’ Nu wilde ik wel pinda’s, en ik bestelde voor 500 Leones, een normaal bedrag voor zo’n transactie. Ze antwoordde dat ze niet voor 500 Leones had, alleen voor twee of drie duizend, wat me zeer verbaasde want de verschillende hoeveelheden worden in verschillende maten lege blikjes afgewogen. Wanneer de prijs verhoogd was zou ze makkelijk minder kunnen geven, dacht ik. Toen ging er een lichtje branden; ik vroeg: ‘Probeer je me op te lichten omdat ik een witte huid heb?’ Ze antwoordde:’Nee!’, maar ik zag een klein verlegen lachje om haar mond. Haar pinda’s hoef ik niet meer.

Het is echt niet mijn bedoeling om alleen maar negatief te zijn, maar ik ben hier op kosten van goed bedoelende donoren, en vanwege de verwachtingen die ik had ten aanzien van de manier waarop de veranderingen die mijn organisatie zegt na te streven voorbereid, uitgevoerd en geëvalueerd worden. Volgens de criteria van goed projectmanagement, die alle vrijwilligers geacht worden te kennen.

Met mijn NGO-manager heb ik zelden een gesprek gehad over hoe het gaat; heel vaak heeft ze andere dringende prioriteiten zegt ze. Op mijn zeer kritische rapport over Magburaka heb ik nooit een reactie gekregen. Bijna de helft van de vrijwilligers die gelijk met mij in Sierra Leone aangekomen zijn waren binnen een half jaar vertrokken, van de meesten daarvan heb ik persoonlijk gehoord dat hun baan waardeloos was. Aanstaande januari komt er weer een nieuwe lichting. Mijn collega vrijwilliger hier in de school smsde me vanmorgen dat hij vandaag niet kwam; hij was te moe. Gisteren was hij al heel stil. Vrijdagmiddag zaten wij om twee uur nog keihard te werken, terwijl vrijwel de complete staf van de school al lang vertrokken was. Deze week is de staf op workshop; iedereen was nu enthousiast want het bezoeken van een workshop hier betekent vooral extra geld en gratis eten.
Op het strand zie ik kleine meisjes een groot deel van de dag rondlopen met schalen pinda’s op hun hoofd; vissers keihard werken; in Lumly zie ik mensen sjouwen; verwaarloosde ‘mentals’ verdwaasd staren; kreupelen bedelen; jongens in de regentijd bezig met het vullen van de gaten in de weg; politie schijnbaar zonder reden motoren van okadarijders in beslag nemen, die ze terug kunnen halen van het bureau door flink te schuiven.
‘Africa…’, zegt Moses die naast me het nieuws zit te kijken weemoedig.