Movement of Jah people

Donderdag, 5.43 uur en ik ben anderhalf uur op.
Dat lijkt trouwens heftiger dan het is; we hebben twee natte dagen achter de rug waarbij het heerlijk is om je om een uur of zeven ‘s avonds op bed neer te vleien terwijl de regen keihard op de golfplaten neerklettert, en je in de loop van de nacht zelfs even het laken over je heen trekt.
Moses en Pollotray gaan meestal rond vier uur weg met de Toyota Hiace. De eerste rit vanaf Ogoofarm is met vrouwen die naar het centrum van Freetown gaan voor hun handelsactiviteiten; een rit van een uur heen en terug schat ik. Daarna rijdt hij alleen nog maar tussen Ogoofarm en Lumly.
Ogoofarm ligt een minuut of tien rijden richting Freetown bij Mambovillage vandaan over een daar nog slechte weg. Voorheen was het een onopvallende plaats, maar sinds de weg over het schiereiland is verbeterd is de economie er gaan bloeien en wordt de village groter en groter.

De Ford vertrekt meestal iets eerder van de compound. Vaste chauffeur van de Ford is Kekte, een man van een jaar of veertig die ervaring heeft met Fords; de bijrijder, hier ‘appraintance’ genaamd, is Emmo.
De appraintance waarschuwt de chauffeur wanneer er mensen in of uit willen stappen, en dat kan op iedere plek op de weg zijn, rekent af met de passagiers en hangt bij een niet geheel gevulde bus uit het raam om luidkeels de bestemming aan mogelijk geïnteresseerden duidelijk te maken.
Emmo is ook ‘fitter’, automonteur, en dat is vooral bij de Ford erg handig want die vertoont nogal eens mankementen. De motor is nog steeds erg goed maar veel andere onderdelen – de versnelling, pomp, assen, bedrading, veel banden en zaken die wel genoemd worden maar waarvan ik of de engelse benaming niet ken, of waar mijn technische kennis tekort schiet – hebben het laten afweten.
Een groot probleem met de Ford is dat het hier geen veel voorkomend automerk is waardoor het vervangen van onderdelen problematisch kan zijn. Daar hebben we niet bij stil gestaan toen we hem vorig jaar kochten; bovendien liet ons budget ons toen geen duurdere aankoop toe.
Al met al is de Ford nog steeds rendabel trouwens, en hij heeft hier veel te verduren voor een bus uit 1996 die misschien al een tijd niets meer gedaan had.

De Toyota Hiace is een veel voorkomend type bus hier. Ook is hij een stuk nieuwer dan de Ford. Het lijkt vooralsnog een prima aankoop. Alleen de ‘pump’ is vervangen, er moest een andere filter op zitten omdat de diesel die je hier koopt best wel vervuild kan zijn. Ook iets wat de ervaring Moses heeft geleerd.
De Sunny die we begin 2010 kochten, onze eerste auto, rijdt nog steeds als taxi. Moses is zeer tevreden over de auto en de chauffeur Junior. Af en toe komt de Sunny naar de compound, maar over het algemeen regelt Junior de zaken zelf en hij parkeert de auto ‘s nachts in de buurt van Lumly waar hij met vrouw en kinderen woont.
Op de bussen en de auto staat Moses’ logo: ‘Exodus, movement of Jah people’.
De bussen zijn rond een uur of negen ‘s avonds weer terug. Dan worden ze van binnen en buiten geveegd en gesopt en de verdiensten van de dag verdeeld: een deel voor de diesel voor de volgende dag en de rest voor de ‘boss’. Op zaterdag is de hele opbrengst voor de chauffeur en de bijrijder, op zondag rusten de bussen en wordt er onderhoud verricht.
Moses is zelf meestal rond een uur of twaalf weer thuis. Vaak koken we daarna samen. Umaru, die als eerste op de Ford heeft gereden, neemt dan de Toyota Hiace van hem over.

De bedrijfskosten variëren nogal. Eenmalig waren die voor aanschaf, de kosten om de bussen van de kade af te krijgen (zo’n Le 2,5 miljoen), voor het ombouwen van goederenvervoer tot personenvervoer en de kentekenplaten. De Sunny is in Freetown gekocht maar was relatief duur, ondanks het bedrag voor het verschepen van de bussen, en garantie heb je ook dan niet.
Jaarlijkse kosten: de W.A.verzekering en het lidmaatschap van de ‘Drivers Union’. Alle commerciële auto’s betalen wekelijks een bedrag aan de politie die ze onderweg tegenkomen; hier is dat alleen in Ogoofarm. Geen verplicht nummer, maar wanneer je het niet doet kan men behoorlijk lastig worden en je bent altijd duurder uit.
Een uiteraard zijn er dagelijks de brandstofkosten; diesel voor de bussen en benzine voor de Sunny.
De aanschaf van diesel is over het algemeen geen probleem. Benzine kan om uiteenlopende redenen schaars zijn: onder invloed van de wereldmarkt of door meer plaatselijke factoren, vooral het manipuleren van de markt om de prijs op te kunnen drijven. Ik denk dat dat met diesel niet gebeurt vanwege de multinationals in Sierra Leone zoals London Mining en Africa Minerals, die hun werk moeten kunnen doen. Misschien wordt de markt voor diesel zelfs ook nog wel beter beschermd om het vrachtvervoer en daardoor de economie draaiende te houden.
In onderhoud is Moses erg secuur: iedere dag de schoonmaakbeurt vanwege het zout op de weg door de zee en om de klanten respectvol tegemoet te treden. Wekelijks of wanneer nodig onderhoud met de bijbehorende materiaal- en arbeidskosten. De banden gaan met een beetje geluk twee à drie maanden mee, een grote bandenkiller is het stuk weg met een soort hard ‘gravel’, fijngehakte rotsblokken met scherpe randen wat ingereden moet worden alvorens het asfalt erop gaat.
Alle olie wordt op de eerste van de maand ververst.

De bussen maken ongeveer Le 250.000 per dag, daar zijn de brandstofkosten al vanaf. De totale opbrengst van de Sunny is zo’n Le 300.000 per week.
Wat concurrentie betreft: er rijden verschillende Poda poda’s en taxi’s over hetzelfde traject. Ook rijdt er nu een overheidsbus, die goedkoper is en meer comfort biedt, maar waarbij de reiziger wel moet wachten tot de hele bus is gevuld voordat die vertrekt.

De problemen die kunnen optreden zijn legio, van lekke banden of kapotte ‘plugs’, bougies geloof ik, tot problemen met de generator thuis en moeilijkheden met het personeel. Momenteel ligt Umaru onder vuur omdat hij onbeleefd is tegen de klanten. Hij heeft het zelfs gepresteerd om weg te rijden terwijl een oudere vrouw probeerde in te stappen. Dat heeft hij geweten!
Moses is mede blij met mijn aanwezigheid omdat ik nu van nabij kan zien wat er allemaal komt kijken bij dit leven. Soms roept hij: ‘It’s too strainful!’ Maar op mijn vraag of hij het ergens niet jammer vond dat zijn omstandigheden radicaal zijn veranderd kwam een verwonderd en overtuigend: ‘No!’

We hebben een goed dagelijks leven; zo ook de mannen die permanent voor ons werken. Maar hard gespaard wordt er momenteel niet. Veel van de winst gaat in het voltooien van het huis, en is er altijd wel iets waar Moses bijspringt, vaak financieel. Een man die met een ‘witchgun’ in zijn voet is geschoten, een plotseling overlijden bij mensen die niets hebben, transportkosten voor bezoek aan familie in ‘the provinces’, een zak cement die net tekort komt, een rijbewijs voor Ibrahim, zijn trouwe ‘fitter’ en heel veel wat ik pas veel later opmerk.
Ook in deze omgeving kennen de meeste mensen hem al, en wordt hij zeer gewaardeerd merk ik op tijdens mijn wandelingen. Ik heb me even afgevraagd of dit nu te maken heeft met zijn welstand en de neiging van have-nots om degenen die meer hebben te pleasen, maar dat is beslist niet de enige reden. Dezelfde waardering viel me al op in Lumly, toen we elkaar net kenden en hij op zijn motor rond reed en woonde in een kamer van twee bij twee. Het feit dat mensen hem opzoeken heeft alles te maken met zijn goede hart en leiderschaps kwaliteiten, en het leven dat zijn aanwezigheid in de brouwerij brengt.
Volgens uncle Paul, een gepensioneerde sergeant major uit het leger, lijkt hij op zijn in 1994 overleden vader, ‘straight forward’.

Af en toe ging hij joggen op zondag, en kwam dan veel later terug met de mededeling dat hij ook de brug in Lumly had schoongemaakt. Nog steeds geen vuilnisbakken of vuilophaaldienst natuurlijk. Het zal wel, dacht ik dan. Tot het moment waarop hij me met de motor ophaalde bij het internetcafe aldaar en er een man bij ons passeren uitriep ‘This man should be Lumly representative in the City Council!’ wat mij een enthousiast ‘Yes!’ ontlokte.
In de nieuwe Mambo-community, bij ons in de vallei, wil men hem graag hebben als leider van de nog op te richten union ter ondersteuning van de bevolking ter plekke.

Kijk, dít alles lijkt me beter voor de ontwikkeling van een samenleving dan de bemoeienissen van allerlei goed bedoelende maar ernstig onwetende buitenstaanders.
‘Movement of Jah people’. Ik ben zeer benieuwd waar naartoe.