It’s not easy

Mieke is niet meer.
De laatste keer dat ik haar heb gezien hinkte ze nog vrolijk rond. Deze week, ik was een paar dagen thuis gebleven met een malaria, vertelde Moses me eerst dat ze haar ingewanden uitpoepte en in quarantaine was gezet; ze at nog wel. Op donderdag is ze spontaan overleden. De mannen van de muur hebben haar opgegeten.
De moeder van de kuikens overleed een week ervoor. Eerst hinkte ze met haar ene poot; na enkele dagen leek haar hele lichaam verlamd. Toen ik haar praktisch levenloos in mijn handen hield naderden de kuikens al piepend, waarop ze nog een zachte ‘tok’ produceerde die mij tot tranen toe ontroerde. Op verzoek van Moses heeft Foday haar afgemaakt, ‘let her not suffer’. Met de kuikens gaat het gelukkig goed.

Foday is een paar dagen geleden boos vertrokken van ons land.
Toen Moses daar kwam was Foday niet aanwezig. Wel liep er een vrouw die we al eerder hadden gezien met alle sleutels rond. Zij woont, denken we, al een tijdje samen met Foday. Het was netjes geweest wanneer hij dat aan Moses had verteld.
Nu ligt er voor een vermogen aan cement en ijzer voor de muur in het panhouse, en Foday geeft de sleutels aan haar. Moses was er niet blij mee, wat ik goed begrijp. Het is misschien onvoorstelbaar, maar wanneer de bouwers cement moeten hebben telt hij de zakken die het huisje uit gaan, en kijkt of ze ook werkelijk opengemaakt en gebruikt worden. En dat vind ik niet paranoïde; dingen ‘verdwijnen’ hier makkelijk..
Moses heeft de indruk dat Foday dacht dat hij de vrouw er niet wilde hebben, wat beslist niet het geval was. Moses maakte een opmerking over haar en de sleutels waarop Foday zei: ‘I leave’ en zijn spullen ging pakken.
Toen ik hem later op het land zag heb ik gevraagd ‘Foday, what went wrong?’ Hij gaf me een gepijnigde blik en zei na een tijdje ‘He don’t know nothing.’ Moses dus. Dat was het. Ik kon er verder niets mee en wilde het ook niet.
Voor de duidelijkheid: Foday woonde vanaf half mei als beheerder in het panhouse en kreeg daar Le 150.000 per maand voor. Evenals maandelijks een zak rijst van zo’n Le 100.000, en kleding en huisraad. Tot half oktober hoefde hij alleen op de dieren te letten. Voor het klein slaan van de rotsblokken van onze grond (die worden met cement gebruikt voor fundamenten enzo) is hij betaald naar plaatselijke maatstaven. Na half oktober heeft hij het drukker gekregen met het maken van de blocks en met de shop. Bij alle extra klusjes sinds Moses’ terugkomst is hij gewoon extra uitbetaald.
Moses heeft iemand anders gevonden die er gaat wonen, en afgelopen nacht heeft de aannemer, een oudere man die weet wat hij doet, met zijn medewerkers in het huisje geslapen.

Vorige week zijn in de vroege ochtend uit Paco’s shop vier telefoons die daar lagen op te laden gestolen. Paco was heel even met de generator die erachter staat bezig en toen is het gebeurd, waarschijnlijk door iemand die op de compound ernaast woont. Uiteraard was Moses furieus, evenals Paco trouwens die niets te verwijten is.
Het was erg vervelend. Ze moesten uitzoeken van wie de telefoons waren en voor vervanging zorgen. Er was ook een hele dure bij, maar al met al is er van diverse kanten hulp gekomen. Umaru had een overbodige telefoon, en de baas van de man met de dure telefoon heeft aardig wat gegeven omdat Moses zaken met hem heeft gedaan.

Mohammed heeft de plaats van Mussa overgenomen.
Mussa, de bijrijder op de bus, zou voor Le 200.000 onderdelen voor de bus halen en dat is helemaal fout gegaan. Hij kwam hier vorige week toen Moses er niet was. Ik had met hem te doen, hij zag er erg verslagen uit en huilde af en toe bijna. Hij vertelde me het een en ander wat ik niet helemaal begreep, over politie en gevangenis en geld wat hij 25 januari terug zou krijgen, en vroeg me om met Moses te praten want hij was bang om die onder ogen te komen. Mogelijk terecht, Umaru en hij hadden niet goed voor het onderhoud van de bus gezorgd.
Ik heb hem achter op het balkon gestald met water, een broodje en Le 5.000 omdat ik het vermoeden had dat hij dat wel zou kunnen gebruiken. Toen Moses kwam heeft hij Mussa aangehoord, maar de zaken – met name de nieuwe bijrijder – zijn niet terug gedraaid. De bus rijdt weer goed en de verdiensten zijn behoorlijk.

Ik herinner me Mystical en Momo. En nog wat anderen trouwens.
Mystical was op zoek naar werk vanuit ‘the provinces’ met niets in Freetown aangekomen. Moses kende hem aardig, en gaf hem één van onze motoren om op te rijden tegen de gebruikelijke afspraken. Mystical at dagelijks met ons mee en liep rond in kleding die hij van Moses had gekregen. Desondanks heeft hij Moses na een paar maanden voor een behoorlijk bedrag opgelicht, en kreeg Moses de halve Okadagemeenschap over zich heen toen hij Mysticals telefoon als onderpand voor terugbetaling had meegenomen.
Momo heeft in de Sunny gereden. Hij had buiten Moses om voor het rijden een deal gemaakt met iemand anders; intussen stegen de kosten voor onderhoud van de auto torenhoog en was Moses verantwoordelijk voor alle ellende, inclusief die met de politie.

’Africa; it’s not easy!’
Wanneer Moses dit soort voorvallen met anderen bespreekt hoor ik vaak ‘jealousy!’, en ‘we don’t love each other’. Maar weinigen zijn echt blij wanneer iemand zich opwerkt. Ook zijn de verwachtingen bij het zien van een blanke hoog.
Op het strand ontmoet ik goed gevoede jongeren die me vertellen ‘I want to eat’. Tegenwoordig is mijn reactie ‘Go ahead, I won’t stop you.’ Bij vragen om ‘money for cool water’, overigens gratis langs de straat te tappen, antwoord ik ‘It’s not my problem.’ Ongelovige en verbaasde blikken; soms een waarderende lach.
Wat lastig kan zijn is dat ik ongeveer de helft van de communicatie begrijp, en de kwaliteit van contacten, of het nu zakelijke zijn of meer in de privésfeer moeilijk in kan schatten.
Bij gesprekken met nieuwe medewerkers benadruk ik tegenwoordig vooral dat wij voor 80 miljoen Leones waar we hard voor hebben moeten werken geïnvesteerd hebben en in de eerste plaats die investeringen terug willen verdienen. Dat Moses een goede baas is en dat er perspectieven zijn voor de toekomst wanneer de samenwerking en de zaken naar genoegen gaan. Maar dat hij weet wat hij en degenen die voor ons werken doen, en dat er geen pardon is bij wangedrag.
Verder bemoei ik me er niet mee; hij is de baas en ik sta onvoorwaardelijk achter hem omdat hij me nooit heeft teleurgesteld.

Het was echt een week van onaangename verrassingen: Moses’ oma is dood in huis gevonden.
Niet zo heel erg voor haar; ik denk dat haar leven al lang niet meer leuk was met een geheugen wat haar steeds meer in de steek liet met de daarbij horende irreële zorgen en eenzaamheid, en naast een echtgenoot met een drankprobleem die voor haar geen aardige man (meer?) was. Maar toch naar, vooral voor Moses die voornamelijk door oma is opgevoed en erg op haar gesteld was, en vice versa.
Ze kwam altijd direct met een tobberig gezicht naar me toe wanneer ze me zag, bedelend om geld; ‘the body weak!’ Moses gaf tegenwoordig ook zijn grootouders maar maandelijks een zak rijst zodat zij in elk geval te eten had. Dit terwijl Mr. Freeman beslist niet onbemiddeld is.
Een tijdje geleden vertelde Mr. Freeman dat zijn vrouw toen hij zich aan het wassen was Le 50.000 uit zijn broekzak had gehaald. Dat vond ik zo leuk dat ik haar de laatste Le 5.000 die in mijn tas zat heb gegeven als dank voor wat ze voor Moses heeft gedaan: van hem een ‘righteous man’ maken. Ik weet niet of ze begreep waar het over ging maar ik ben blij dat ik het gezegd heb. Op donderdag wordt ze begraven in een kist van meer dan twee miljoen Leones.

Ik heb besloten om eerder terug te gaan naar Nederland, zónder Moses.
Het feit dat de bus twee maanden later ging rijden dan we gepland hadden heeft voor een behoorlijke financiële disbalans gezorgd die rechtgetrokken moet worden.
In plaats van een dure stenen woning gaat Moses ook voor ons een panhouse op het land bouwen; een luxe uitvoering met douche en toilet, op de plek van mijn gedroomde groentebed. Zo kunnen we de kamer in Lumly op zeer korte termijn verlaten waar we allebei naar uitkijken. De buren zijn wel zeer prominent aanwezig daar zal ik maar zeggen.
Het lijkt me geweldig om in een panhouse te gaan wonen. Er komt er nog één op de compound, voor de rijders van de bus die dan daar ‘s nachts geparkeerd gaat worden, en ook Paco gaat verhuizen naar Mambo Village. Het gaat druk worden daar! Desondanks blijven er prima plekken over om de gewassen die ik in gedachten had te gaan verbouwen, heb ik al gezien.

Het is een prettig idee dat Moses na mijn vertrek tussen vertrouwde mensen gaat wonen. Vooral vanmiddag, toen we gingen kijken hoe de muur vorderde, was het een vrolijke boel van harde werkers, nieuwsgierige passanten en klanten voor de shop die uitstekend loopt overigens.
Ook Ali, Fodays broer, kwam langs, en vroeg me hoe het ging. Ik zei dat ik het jammer vond dat Foday was vertrokken maar dat hij geen vijand van ons was. En dat we met goede moed door gingen. Later kwam Foday ook; ik kreeg de bekende handdruk en een glimlach. Foday is een man van weinig woorden.
Ik ga me de problemen met degenen die voor ons werken niet al te persoonlijk aantrekken, heb ik besloten. Uiteindelijk duurt Moses’ teleurstelling nooit meer dan twee dagen; dan gaat hij ondanks de veranderde relaties op goede voet door met iedereen.
Ik kijk uit naar het moment dat ook ik intrek in ons panhouse en me eindelijk meer structureel kan gaan inburgeren, en hoop dat het zal lukken Moses enkele weken naar Nederland te laten komen voor een erg verdiende vakantie.